تاریخچه تقریباً همه‏چیز

 آقای صدری افشار پیش از این هم کتابی دیگر درباره علم را نقد و معرفی کرده بود.[6 نظریه‌ای که جهان را تغییر داد]نوشته ایشان را مرور کنید.

آیا مى‏توان شگفتى و دستاوردهاى علمى را به‏صورتى که خیلى فنى و دشوار نباشد، بیان کرد و فهمید، بدون این‏که توصیف آن‌ها به‏صورتى غیرعلمى و عامیانه درآید و مفهومشان آسیب ببیند؟ و آیا مى‏توان از خواندن آنها لذت برد؟

 اگر براى ما جالب است بدانیم گیتى چگونه پدید آمده؟ پروتون یا پروتئین چیست؟ کوارک و کواسار چه فرقى دارند؟ عمر کره زمین را چگونه تخمین مى‏زنند؟ چرا آب دریاها و اقیانوس‏ها شور است؟ جدول تناوبى چیست و چگونه تنظیم شده است؟ به‏طور کلى اگر مى‏خواهیم تصورى از هستى و جهان داشته باشیم، دراین کتاب پاسخ‏هاى روشن و قابل فهمى خواهیم یافت. درعین حال کتاب به‏ما مى‏گوید، خیلى چیزها هست که ما درباره‏شان هیچ نمى‏دانیم و بخش بزرگى ازآنچه را هم که تصور مى‏کنیم چیزى درباره‏اش مى‏دانیم، عملاً نشناخته‏ایم و تنها گمان مى‏کنیم که شناخته‏ایم.

ما از نقطه‏اى در خط مستقیم به‏راه مى‏افتیم و سعى مى‏کنیم به‏هیچ طرفى منحرف نشویم، ولى پس‏از مدت‏ها به‏همان نقطه عزیمت برمى‏گردیم، چون در گیتى هیچ خط مستقیمى وجود ندارد. بنابراین گیتى هیچ مرکزى هم نمى‏تواند داشته باشد، بلکه همه جا مرکز گیتى است. مرکز وقتى معنى پیدا مى‏کند که نسبت به‏یک مرجع سنجیده شود و این آن چیزى است که نظریه نسبیت به‏ما مى‏گوید. به‏همین دلیل است که براى گیتى نمى‏توان انتها یا لبه‏اى فرض کرد.

ما دراین کتاب مى‏خوانیم، اگر در نزدیک‏ترین ستاره به منظومه شمسى، یعنى آلفا قنطورس انفجارى رخ دهد 4/3سال نورى طول مى‏کشد تا ما از آن خبردار شویم، چیزى فراتر از عمر کره زمین!

براى این که بدانیم علم در یک کشور چگونه توسعه مى‏یابد، به مطلبى در همین کتاب اشاره مى‏کنیم.

« در سال 1807 (دویست سال پیش) در لندن محفل دوستانه‏اى به‏نام انجمن زمین‏شناسى تشکیل شد که جلسات ماهانه داشت و اعضاى آن درطى 10سال به 400نفر رسید و در سال  1830 تعداد اعضا  745نفر بود.»

 من نمى‏دانم اعضاى انجمن زمین‏شناسى ایران چند نفر است و شک دارم اصلاً جلسه‏هاى ماهانه داشته باشد.

یکى از داستان‏هاى خواندنى این کتاب به سابقه عجیب جویندگان سنگواره مربوط است و نمونه‏هاى جالب و گاه خنده‏دارى از رقابت‏هایشان را نشان مى‏دهد. ازجلمه از کسانى یاد مى‏کند که همه عمر و دارایى خود را در این راه صرف کردند.

نیز در این کتاب با سرگذشت شگفت‏انگیز یکى از کشف‏ها آشنا مى‏شویم. هنینگ براند شیمیدان آلمانى به‏این باور رسیده بود که مى‏توان از ادرار طلا به‏دست آورد. او پنجاه سطل ادرار گردآورى کرد و آن ‏را در زیرزمین خانه‏اش نگه داشت. سپس با روش‏هاى گوناگون آن‏را به‏یک خمیر سمى و سپس به جسمى شفاف و موم‏مانند تبدیل کرد که طبعاً طلا نبود، اما پس‏از مدتى شروع به درخشیدن کرد و در معرض هوا شعله‏ور شد.

زیرا او موفق شده بود عنصرى به‏نام فسفر به‏دست آورد که در آن زمان بهایى بیش‏از طلا داشت. البته بعدها شله شیمیدان سوئدى روش ساده‏ترى کشف کرد و سبب شد تا سوئد قطب صنعت کبریت‏سازى شود.

دراین کتاب درعین حال به نمونه‏هایى از کج فهمى‏ها و جزم‏اندیشى‏هاى دانشمندان بزرگ برمى‏خوریم. ازقبیل این‏که کلوین عمر جهان را  24میلیون سال مى‏دانست و این علىرغم کشف بزرگ رادِرفُ-رد درمورد نیم‏عمر ماده رادیواکتیو بود، که با دقت زمان‏هاى طولانى را تعیین مى‏کند.

وقتى رادیوآکتیویته کشف شد، برخى آن‏را ماده‏اى نیروزا و معجزه‏آسا پنداشتند و تولیدکنندگان خمیردندان و داروهاى ملین به فراورده‏هاى خود مواد رادیوآکتیو مى‏افزودند و هتل‏ها براى آب‏معدنى‏هاى رادیواکتیوشان تبلیغ مى‏کردند و این‏کار تا پایان دهه  30قرن بیستم ادامه داشت. یا برخى دانشمندان بزرگ همانند مایکلسن، عقیده داشتند که دیگر کار علم تمام شده و آنچه باید کشف شود تاکنون شده است!

تا صدسال پیش انسان جز یک کهکشان را نمى‏شناخت که همان کهکشان راه شیرى است، ولى امروز اخترشناسان معتقدند که تنها در بخش قابل رؤیت گیتى تعداد کهکشان‏ها به  140میلیارد مى‏رسد!

 CFCگازى که تا همین اواخر در دستگاه‏هاى سردساز به‏کار مى‏رفت، نقش ویرانگرى در محیط زیست دارد و اثر گلخانه‏اى آن ده‏هزار برابر دى‏اکسید کربن است.

کاشف این گاز مهندسى آمریکایى به‏نام توماس میجلى بود. او درعین حال کاشف تترااتیل سرب است که براى کاهش تقه به بنزین (به‌سوزی بنزین) افزوده مى‏شود و موجب مرگ یا دیوانگى تعداد زیادى از کارگرانى شد که در کارخانه‏هاى تولید این محصول کار مى‏کردند. او خود سرانجام فلج شد و دستگاهى اختراع کرد تا او را به‏طور خودکار از جایش بلند مى‏کرد یا به‏روى تختخواب مى‏خواباند. او روزى در سال 1944 وقتى این دستگاه را به‏کار انداخت، در میان سیم‏ها و قرقره‏هایش گرفتار و خفه شد.

دانشمندان دریافته‏اند که تا سال 1923هیچ سربى در هوا وجود نداشت و از آن سال به‏بعد بود که مقدار آن به‏طور روزافزونى در هوا افزایش یافت و اثرات ویرانگرى بر موجوات زنده اعمال کرد.

ذرات بنیادى به ذره‏هاى درون اتم گفته مى‏شود، تا امروز 150 ذره بنیادى شناخته شده است و دانشمندان حدس مى‏زنند  100ذره دیگر هم وجود دارد. هنوز نمى‏دانیم کار این ذره‏ها چیست و چه پیوندى میان آنها وجود دارد.

 برخى بر این باورند ذراتى به‏نام تاکیرن وجود دارند که سریعتر از نور حرکت مى‏کنند و ذره‏اى به‏نام گراویتون کار جاذبه یا گرانش را انجام مى‏دهد. ما هر بار که به گشودن قفل جعبه‏اى موفق مى‏شویم، درون آن به جعبه دربسته دیگرى برمى‏خوریم که باید گشوده شود.

آنچه گفتیم نمونه‏هاى کوچکى از مطالبى است که در کتاب تاریخچه تقریباً همه‏چیز با بیانى شیرین و خواندنى ذکر شده و مترجم تواناى کتاب نیز در برگرداندن آن موفق بوده است و بى‏شک خواننده هم از خواندن آن لذت مى‏برد و هم بر آگاهى‏اش از جهان و از خودش مى‏افزاید.

 نویسنده: بیل برایسن. ترجمه محمدتقى فرامرزى. چاپ سوم، انتشارات مازیار، .1387